Styczeń w ogrodzie

2.1. Zimowy spoczynek roślin

W Polsce styczeń to czas mroźnych nocy, kiedy temperatury potrafią spaść znacznie poniżej zera. Rośliny przechodzą w stan spoczynku zimowego. Nie wytwarzają nowych liści, pędów czy kwiatostanów – wyjątkiem mogą być rośliny zimozielone oraz niektóre gatunki zdolne do kwitnienia już w drugiej połowie zimy (np. oczar, ciemiernik). Ten spoczynek ma kluczowe znaczenie dla ich przetrwania, ponieważ pozwala ograniczyć straty wody i substancji zapasowych.

2.2. Nagłe wahania temperatur

W styczniu mogą pojawić się odwilże, podczas których temperatura w ciągu dnia wzrasta powyżej zera, a w nocy ponownie spada do wartości ujemnych. Te zmiany stanowią wyzwanie dla wielu gatunków drzew i krzewów. Podczas ocieplenia kora może się lekko nagrzać od promieni słonecznych, a nocny przymrozek sprawia, że szybko się kurczy, co prowadzi do pęknięć i uszkodzeń pni lub gałęzi.

2.3. Znaczenie pokrywy śnieżnej

Śnieg, o ile nie jest zbyt mokry i ciężki, stanowi doskonałą izolację dla roślin. Warstwa białego puchu może chronić korzenie i dolne partie pędów przed bezpośrednim działaniem mrozu. Jednak jego nadmiar bywa kłopotliwy, zwłaszcza na iglakach oraz krzewach ozdobnych o cienkich pędach. Duże ilości śniegu zalegające na gałęziach prowadzą do deformacji, a w skrajnych przypadkach do ich złamania.

3. Odśnieżanie i strząsanie śniegu – klucz do zdrowych iglaków i krzewów

3.1. Dlaczego usuwanie śniegu jest tak ważne?

Kiedy śnieg zbiera się na gałęziach iglaków – szczególnie tych bardziej rozłożystych, jak tuje czy świerki ozdobne – jego ciężar może przeciążać i wykrzywiać pędy. Mokry śnieg jest wyjątkowo ciężki, przez co ryzyko złamań wzrasta. Nawet niewielkie pęknięcia w gałęziach mogą stać się miejscem wnikania chorób i pasożytów.

3.2. Technika usuwania śniegu

• Strząsanie: Najlepiej chwycić kij lub dłuższy drąg (może to być trzonek od miotły) i delikatnie stuknąć nim w gałązki, aby śnieg osypywał się równomiernie. Unikaj gwałtownych uderzeń, żeby nie połamać gałęzi.
• Strząsanie od dołu do góry: Jeśli to możliwe, zacznij usuwać śnieg od najniższych gałęzi i kieruj się stopniowo ku górze rośliny. Dzięki temu gałęzie wyżej położone nie będą dodatkowo obciążane spadającym śniegiem.
• Unikanie potrząsania pniem: Zbyt mocne szarpanie drzewa lub krzewu całym pniem może uszkodzić korzenie albo spowodować, że większa ilość śniegu spadnie naraz na niższe partie rośliny.

3.3. Co zrobić z zalegającym śniegiem wokół roślin?

Śnieg zalegający na rabatach lub trawnikach zwykle nie stanowi problemu. Warto jednak uważać, aby nie tworzyć zasp czy kopców bezpośrednio przy pniach drzew, ponieważ duże nagromadzenie śniegu może utrudniać cyrkulację powietrza, a podczas odwilży powodować nadmierną wilgoć w glebie, sprzyjając rozwojowi grzybów. Jeśli planujesz usypać zaspę, zrób to w pewnym oddaleniu od najbliższych pni i krzewów.

4. Pierwsze cięcia w styczniu – przygotowanie do sezonu wegetacyjnego

4.1. Które rośliny można ciąć zimą?

Choć zima kojarzy się z okresem spoczynku, niektóre drzewa i krzewy potrzebują właśnie wtedy przycięcia. Mowa tu przede wszystkim o drzewach i krzewach owocowych, takich jak jabłonie, grusze czy niektóre odmiany śliw i wiśni. Zimowe cięcie polecane jest zwłaszcza dla tych gatunków, które owocują na pędach wieloletnich.

Których roślin unikać przy cięciu zimowym?

• Większości gatunków, które kwitną wiosną na pędach zeszłorocznych (np. forsycja), nie tniemy w styczniu, ponieważ można przypadkiem usunąć pąki kwiatowe. Te rośliny przycina się dopiero po kwitnieniu.
• Delikatnych, ciepłolubnych krzewów zimozielonych, które mogą być wrażliwe na cięcie podczas silnych mrozów, lepiej nie przycinać aż do stabilnego ocieplenia się pogody.

4.2. Cel i zasady prawidłowego cięcia zimowego

• Przywrócenie prawidłowego pokroju: Usuwanie gałęzi krzyżujących się, połamanych i osłabionych. Przy okazji można przerzedzić koronę, co ułatwi dostęp promieni słonecznych do wnętrza drzewa wiosną i latem.
• Poprawa zdrowotności: Wycinanie pędów dotkniętych chorobami lub noszących ślady szkodników. To ważne, żeby ewentualne patogeny nie rozprzestrzeniły się na resztę rośliny.
• Zabezpieczenie ran: Po cięciu ważne jest zabezpieczenie miejsc narażonych na infekcje. Można do tego użyć specjalnej maści ogrodniczej, pasty Funaben czy choćby białej farby emulsyjnej z dodatkiem fungicydu. Taka warstwa ochronna zapobiega wnikaniu grzybów i bakterii w głąb drewna.

4.3. Bielenie drzew owocowych – dlaczego jest tak istotne?

Bielenie drzew owocowych w styczniu lub na przełomie stycznia i lutego to tradycyjna praktyka, która ma na celu ochronę pni przed nagrzewaniem się w ciągu słonecznych dni. Jasna warstwa farby (wapna) odbija promienie słoneczne, zapobiegając zbyt dużym wahaniom temperatury kory. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko pękania pni i powstawania ran zgorzelinowych. Ważne, aby bielenie przeprowadzić odpowiednio wcześnie, przed wystąpieniem pierwszych silnych wahań temperatury (dzień–noc).