Inwentaryzacja dendrologiczna a przyrodnicza – czym się różnią?

1. Czym jest inwentaryzacja dendrologiczna?

Inwentaryzacja dendrologiczna (potocznie nazywana również inwentaryzacją drzew) służy do zebrania informacji na temat zadrzewień i zakrzewień na danym obszarze. Jej podstawowym celem jest:

1. Określenie gatunków – w języku polskim i łacińskim (np. dąb szypułkowy Quercus robur czy lipa drobnolistna Tilia cordata).
2. Pomiary drzew i krzewów – pomiar obwodu pnia (najczęściej na wysokości 5 cm oraz 130 cm), wysokości drzewa czy powierzchni zajmowanej przez krzewy.
3. Weryfikacja stanu fitosanitarnego – ocena zdrowotności drzew, występowania ubytków w pniach, martwych konarów, grzybów pasożytniczych itp.
4. Określenie wieku – najczęściej w przybliżeniu, na podstawie powszechnie przyjętych metod, takich jak metoda prof. L. Majdeckiego.
5. Propozycje dalszych działań – wskazanie egzemplarzy do zachowania, przesadzenia bądź przeprowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych; sporządzenie projektów nasadzeń zastępczych; opracowanie sposobów zabezpieczenia drzew na czas prac budowlanych.

Inwentaryzacja dendrologiczna bywa niezbędna w wielu sytuacjach, w tym m.in. przy:

• Wnioskach o wycinkę drzew lub krzewów (np. gdy planujemy usunięcie drzewa z terenu inwestycji).
• Projektach inwestycyjnych (np. drogowych, kolejowych, budowlanych), podczas których dochodzi do kolizji drzewostanu z planowanym przedsięwzięciem.
• Ocenach oddziaływania na środowisko (przy tworzeniu karty informacyjnej przedsięwzięcia lub raportu oddziaływania na środowisko).

Z prawnego punktu widzenia inwentaryzacja dendrologiczna stanowi obligatoryjny załącznik do wniosków o wydanie zgody na wycinkę drzew i krzewów. Regulują to przede wszystkim przepisy ustawy o ochronie przyrody, które nakładają na inwestora obowiązek przedstawienia dokładnych parametrów zadrzewień, łącznie z ich graficzną lokalizacją na mapie.

1.1. Zakres opracowania dendrologicznego

Wspomniany rodzaj opracowania składa się zwykle z dwóch podstawowych elementów:

• Części opisowej: zawiera szczegółowe informacje na temat gatunków i ich lokalizacji, stanu fitosanitarnego, pomiarów obwodu pnia, szacunkowego wieku itp.
• Części graficznej: sporządzana najczęściej w formie map w oprogramowaniu GIS. Każde drzewo czy krzew otrzymuje własny numer, który odpowiada pozycji w dokumentacji opisowej, co ułatwia identyfikację i późniejsze porównywanie danych w terenie.

Dzięki inwentaryzacji dendrologicznej możliwe jest także oszacowanie ewentualnych opłat, jakie trzeba ponieść z tytułu wycinki drzew i krzewów. Określa się je zgodnie z właściwymi przepisami prawa, m.in. z uwzględnieniem gatunku, rozmiarów oraz formy ochrony przyrody.

2. Czym jest inwentaryzacja przyrodnicza?

Inwentaryzacja przyrodnicza (lub waloryzacja przyrodnicza) to znacznie szerszy i bardziej kompleksowy spis elementów przyrody, obejmujący nie tylko rośliny (w tym drzewa i krzewy), ale także:

• Gatunki zwierząt (ptaki, ssaki, płazy, gady, owady itp.).
• Siedliska przyrodnicze, mszaki, porosty, grzyby.
• Korytarze ekologiczne (trasy migracji dużych ssaków, np. łosi, wilków, jeleni).
• Formy ochrony przyrody (np. obszary Natura 2000, pomniki przyrody, parki krajobrazowe, rezerwaty).

Jej głównym zadaniem jest zrozumienie, jak różne części ekosystemu oddziałują na siebie wzajemnie oraz jakie skutki dla środowiska przyniesie realizacja danej inwestycji.

2.1. Podstawy prawne i znaczenie

Inwentaryzację przyrodniczą przeprowadza się w oparciu o przepisy ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tzw. ustawy OOŚ). Opis elementów środowiska przyrodniczego jest konieczny w przypadku sporządzania:

• Karty informacyjnej przedsięwzięcia (KIP), w której wskazuje się wstępnie, jakie elementy środowiska mogą zostać naruszone lub zniszczone przez inwestycję.
• Raportu oddziaływania na środowisko – znacznie bardziej szczegółowej analizy, wymaganej przy inwestycjach mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko.

Dane uzyskane z inwentaryzacji przyrodniczej umożliwiają ocenę, czy na danym terenie występują gatunki chronione (zwierząt, roślin, grzybów), jakie siedliska się tam znajdują oraz jak zorganizować prace budowlane, aby zminimalizować negatywny wpływ na przyrodę. Niekiedy potrzebne jest uzyskanie dodatkowych zezwoleń, np. na odstępstwa od zakazów w stosunku do gatunków objętych ochron.

2.2. Metody i zakres

Inwentaryzacja przyrodnicza opiera się na:

1. Analizie dostępnej dokumentacji (opracowań naukowych, planów ochrony, rejestrów form ochrony przyrody).
2. Badaniach terenowych – prowadzonych w odpowiednich porach roku, tak aby wychwycić najważniejsze okresy biologiczne zwierząt i roślin (np. okres lęgowy ptaków, gody płazów, kwitnienie roślin).
3. Identyfikacji gatunków chronionych oraz miejsc ich występowania i ocenie znaczenia tych lokalizacji (np. żerowiska, korytarze migracji).
4. Wskazaniu działań kompensacyjnych lub minimalizujących negatywny wpływ inwestycji (np. budowa przejść dla zwierząt, zachowanie fragmentów zadrzewień, przesadzenie roślin chronionych).

Efektem końcowym jest opracowanie obszernej dokumentacji, która uwzględnia nie tylko drzewa i krzewy, ale całą żywą przyrodę znajdującą się w zasięgu planowanego przedsięwzięcia.

3. Główne różnice między inwentaryzacją dendrologiczną a przyrodniczą

Mimo że obie inwentaryzacje służą celom środowiskowym, dzielą je następujące zasadnicze różnice:

1. Zakres opracowania

   • Dendrologiczna – koncentruje się wyłącznie na drzewach i krzewach.
   • Przyrodnicza – obejmuje całe spektrum przyrody, w tym faunę, florę, grzyby, mszaki, porosty, siedliska, korytarze ekologiczne.

2. Cel i zastosowanie

   • Dendrologiczna – najczęściej potrzebna do uzyskania zezwoleń na wycinkę i oszacowania opłat z tym związanych; służy również do planowania inwestycji w zakresie gospodarki drzewostanem.
   • Przyrodnicza – służy szerszej ocenie oddziaływania na środowisko w kontekście różnych grup organizmów, często jest podstawą raportu oddziaływania na środowisko lub karty informacyjnej przedsięwzięcia.

3. Złożoność procedur

   • Dendrologiczna – wymaga pomiarów parametrów drzew i krzewów, określenia stanu fitosanitarnego i ewentualnego rozpoznania gatunków chronionych występujących bezpośrednio na pniach (np. porosty).
   • Przyrodnicza – jest bardziej wieloetapowa; wiąże się z pracą specjalistów z różnych dziedzin (ornitologów, botaników, chiropterologów, entomologów) i obserwacjami sezonowymi.

4. Podstawa prawna i obowiązkowość

   • Dendrologiczna – wynika z przepisów ustawy o ochronie przyrody w kontekście usuwania drzew i krzewów (art. 83a–83f).
   • Przyrodnicza – wynika głównie z zapisów ustawy OOŚ oraz aktów wykonawczych dotyczących ocen oddziaływania na środowisko. Jest często warunkiem uzyskania decyzji środowiskowej.

4. Powiązania między inwentaryzacją dendrologiczną a przyrodniczą

W wielu przypadkach inwentaryzacja dendrologiczna wchodzi w skład szerszego opracowania, jakim jest inwentaryzacja przyrodnicza. Sytuacja taka ma miejsce zwłaszcza wtedy, gdy projekt inwestycji wymaga przeprowadzenia kompleksowej oceny oddziaływania na środowisko. Wszystkie drzewa i krzewy są wtedy badane nie tylko pod kątem ewentualnej wycinki, ale również potencjalnego zasiedlenia przez chronione gatunki (np. ptaki, nietoperze, porosty, chrząszcze takie jak pachnica dębowa).

Podsumowując:

• Inwentaryzacja dendrologiczna jest częścią inwentaryzacji przyrodniczej, ale nie odwrotnie.
• Tam, gdzie potrzebujemy całościowego spojrzenia na środowisko, niezbędne jest przeprowadzenie szerszej waloryzacji przyrodniczej.